Η στρατηγική συνεργασία της Ελλάδας με τις ΗΠΑ είναι στο επίκεντρο του μεταβαλλόμενου γεωπολιτικού περιβάλλοντος που εκτείνεται από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και φθάνει μέχρι την Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή.
H συνεργασία των δύο χωρών είναι πολυδιάστατη, καλύπτοντας τομείς όπως η άμυνα, η ενέργεια και οι επενδύσεις. Διακρίνεται, δε, από ξεχωριστή δυναμική, η οποία ενισχύθηκε έτι περαιτέρω με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, και βασίζεται στο ότι η Ελλάδα είναι μια δημοκρατική χώρα, αξιόπιστη σύμμαχος και όχι χώρα-ταραξίας, η οποία αποτελεί μέρος των λύσεων και όχι εστία προβλημάτων. Ο στρατηγικός χαρακτήρας των ελληνοαμερικανικών σχέσεων απολαμβάνει διακομματικής στήριξης τόσο στο αμερικανικό Κογκρέσο όσο και στον Λευκό Οίκο, ενώ εμπεδώθηκε νομοθετικά, αφενός με τον Νόμο για την Εταιρική Σχέση Ασφάλειας και Ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο, γνωστό ως East Med Act, του 2019, αφετέρου με τον Νόμο περί Αμυνας και Διακοινοβουλευτικής Εταιρικής Σχέσης ΗΠΑ – Ελλάδας του 2021.
Αναβάθμιση
Η ποιοτική αναβάθμιση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων αποτυπώνεται στον αμυντικό και στρατιωτικό τομέα. Η ενισχυμένη Συμφωνία Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας Ελλάδας – ΗΠΑ (MDCA), μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας, που κυρώθηκε από την ελληνική Βουλή το 2021, αναβαθμίζει γεωπολιτικά την Ελλάδα και ενισχύει αμοιβαίως τα ελληνικά και τα αμερικανικά συμφέροντα ασφάλειας. Και τούτο διότι επιτρέπει στις ΗΠΑ να λειτουργούν και να διατηρούν στρατιωτικές και βοηθητικές ευκολίες εντός των εγκαταστάσεων των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, όπως στην αεροπορική βάση της Λάρισας, τη βάση Αεροπορίας Στρατού Στεφανοβικείου, καθώς και σε άλλες εγκαταστάσεις, έπειτα από αμοιβαία συμφωνία.
Οπως επίσης προβλέπει την αμερικανική παρουσία στη ναυτική βάση Σούδας στην περιοχή Μαραθίου, όπου παρατηρείται την τελευταία 7ετία έντονη αμερικανική στρατιωτική παρουσία λόγω του κρηπιδώματος Κ-14, που επιτρέπει τη φιλοξενία αεροπλανοφόρων. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύεται η αμερικανική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο, παρότι έχει συντελεστεί μετατόπιση μέρους του αμερικανικού ενδιαφέροντος στον Ινδο-Ειρηνικό. Τα ελληνικά πλεονεκτήματα που απορρέουν από την αμερικανική παρουσία στη βάση της Σούδας συνίστανται στα εξής: Πρώτον, υπάγεται στον Ελληνα διοικητή της αεροπορικής βάσης που τη φιλοξενεί. Δεύτερον, είναι προφανώς ελεγχόμενη η όποια στρατιωτική δραστηριότητα για την οποία χρησιμοποιείται, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι επιτρέπεται στον Ελληνα διοικητή η πρόσβασή του σε κάθε «διαβαθμισμένο» σημείο της στρατιωτικής βάσης στη Σούδα, κατ’ εφαρμογή των όρων της συμφωνίας παραχώρησης. Τρίτον, διατίθενται κονδύλια από το Κογκρέσο, που καταγράφονται στον αμερικανικό αμυντικό προϋπολογισμό ετησίως, για την εκτέλεση βελτιωτικών έργων εντός της ναυτικής βάσης.
Στα ελληνικά, επίσης, πλεονεκτήματα από την υπογραφή της ενισχυμένης συμφωνίας αμυντικής συνεργασίας συγκαταλέγεται η δωρεάν παραχώρηση στον ελληνικό Στρατό ξηράς 1.200 τροχοφόρων τεθωρακισμένων τύπου Μ1117, συνολικής αξίας 1 δισ. δολαρίων, από το πλεονάζον υλικό του αμερικανικού Στρατού. Προδήλως, η ανάπτυξη των αμερικανικών τεθωρακισμένων σε ελληνικά νησιά και στον Εβρο ενισχύει την αμυντική θωράκιση της χώρας μας, σύμφωνα με το γράμμα της ενισχυμένης συμφωνίας, που καθιστά σαφή, στο προοίμιο αυτής (παρ. #3) «τη σταθερή απόφαση των δύο χωρών να περιφρουρούν και να προστατεύουν αμοιβαίως την ασφάλεια, την κυριαρχία, την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητά τους κατά ενεργειών οι οποίες απειλούν την ειρήνη, περιλαμβανομένης της ένοπλης επίθεσης ή της απειλής επίθεσης».
Επί της ουσίας, καταγράφεται στην ενισχυμένη συμφωνία η αποφασιστικότητα των δύο χωρών να αναπτύσσουν συνέργειες για τη διατήρηση της ειρήνης, όπως συμβαίνει έναντι της Ουκρανίας, ενώ εκτιμάται ότι ακυρώνουν de facto το casus belli και τη διαχρονική επιθετικότητα της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας. Η πρόβλεψη της ενισχυμένης αμυντικής συμφωνίας για περιοδική χορήγηση καθεστώτος προτεραιότητας σε περιοχές μη στρατιωτικών εγκαταστάσεων, και συγκεκριμένα στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, αποδείχτηκε ιδιαίτερα σημαντική με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Το καθεστώς αυτό αφορά προγραμματισμένες και έκτακτες απαιτήσεις, συμπεριλαμβανομένης της υποδοχής, της στάθμευσης πλοίων και άλλων δραστηριοτήτων διοικητικής μέριμνας και υποστήριξης.
Η Ελλάδα κατέστη κρίσιμη σύμμαχος στις προσπάθειες των ΗΠΑ να στηρίξουν την Ουκρανία από την έναρξη του πολέμου, καθώς ο εφοδιασμός των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων στα δυτικά σύνορα της Ουκρανίας συντελέστηκε μέσω του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης. Τούτο τη στιγμή που η Τουρκία έκλεισε τα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Σε αντιδιαστολή, το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης προσφέρει προνομιακή πρόσβαση στις αμερικανικές και ΝΑΤΟϊκές στρατιωτικές δυνάμεις και διαθέτει υποδομές όπως αποθηκευτικούς χώρους και οδικές συνδέσεις με τη βόρεια πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, στο πλαίσιο της επιχείρησης «Ατλαντική Αποφασιστικότητα», σημαντικό τμήμα της 10ης Ταξιαρχίας Μάχης της Αεροπορίας Στρατού των ΗΠΑ εισήλθε στην Ανατολική Ευρώπη μέσω του λιμανιού της Θεσσαλονίκης και αναχώρησε μέσω του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης. Μόνο το 2022 μεταφέρθηκαν 117.000 τόνοι αμερικανικού στρατιωτικού υλικού, εκ των οποίων 165 τεθωρακισμένα οχήματα και 70 αεροσκάφη. Το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης αναμφίβολα αυξάνει τις ελληνικές μετοχές στο γεωπολιτικό χρηματιστήριο αξιών, έχοντας με τατραπεί, σύμφωνα με τον γερουσιαστή Μενέντεζ, σε «Σούδα του Βορρά» και σε μεγάλο ενεργειακό και διαμετακομιστικό κόμβο του ΝΑΤΟ.
Η ενέργεια
Η ενεργειακή απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο αποτελεί στρατηγική επιλογή της Ευρώπης και των Βαλκανίων. Ελλάδα και ΗΠΑ συνεργάζονται μεθοδικά προς αυτή την κατεύθυνση. Ο πλωτός Τερματικός Σταθμός Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου της Αλεξανδρούπολης, που πρόκειται να τεθεί σε λειτουργία εντός του 2023, εκτιμάται ότι αφενός συνδράμει στην ελληνική ενεργειακή ασφάλεια, αφετέρου μετατρέπει την Ελλάδα σε ενεργειακό κόμβο και προσφέρει δυνατότητα διαφοροποίησης των πηγών και οδών εφοδιασμού σε φυσικό αέριο. Η μελλοντική υποδοχή αμερικανικού LNG στις εγκαταστάσεις της Αλεξανδρούπολης για τον απρόσκοπτο εφοδιασμό των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης θεωρείται σημαντική και θα λειτουργήσει ενισχυτικά ως προς τις ποσότητες αμερικανικής ενέργειας που ήδη καταφθάνουν στον τερματικό σταθμό υγροποιημένου φυσικού αερίου στη Ρεβυθούσα.
Συνολικά, άνω του 50% των εισαγωγών LNG στην Ελλάδα προέρχονται από τις ΗΠΑ. Την ίδια στιγμή, η Βουλγαρία λαμβάνει καθημερινά μέσω Ελλάδας ποσότητες φυσικού αερίου 90.000-100.000 μεγαβατωρών, εκ των οποίων 10.000 είναι αζερικό και το υπόλοιπο αμερικανικό. Η ελληνοαμερικανική συνεργασία επε κτείνεται, μέσω εταιρειών των δύο χωρών, και στον τομέα της εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην ελληνική επικράτεια. Η αμερικανική Exxon Mobil, που έχει ρόλο διαχειριστή στην κοινοπραξία με τον ελληνικό ενεργειακό όμιλο Helleniq Energy για τις δύο παραχωρήσεις νοτιοδυτικά και δυτικά της Κρήτης, ολοκλήρωσε τις δισδιάστατες σεισμικές έρευνες, με στόχο η πρώτη ερευνητική γεώτρηση να πραγματοποιηθεί εντός του 2024 ή στις αρχές του 2025. Την ίδια στιγμή, έτερος αμερικανικός ενεργειακός κολοσσός, η Chevron, βρίσκεται σε συζητήσεις με τη Helleniq Energy, προκειμένου να εκμεταλλευτούν από κοινού θαλάσσια οικόπεδα που έχουν παραχωρηθεί στην τελευταία στο Ιόνιο και το οικόπεδο 10 στον Κυπαρισσιακό κόλπο.
Η είσοδος αμερικανικών ενεργειακών κολοσσών ενισχύει τις προσπάθειες εξεύρεσης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην ελληνική επικράτεια. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι συμμετοχές αμερικανικών εταιρειών στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και των ενεργειακών υποδομών. Οι κυριότερες εξ αυτών αφορούν την ελληνοαμερικανική σύμπραξη της ελληνικής ΕΝΤΕΚΑ Α.Ε. με την 547 Energy, που εδρεύει στο Χιούστον, για την κατασκευή αιολικών πάρκων, συνολικής ισχύος 400 MW, στο Βέρμιο της Ημαθίας και στην Πελοπόννησο, όπως και την εξαγορά από την αμερικανική Fortress Investment Group αιολικών πάρκων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Η Αντωνία Δήμου είναι non-resident fellow στο Κέντρο για την Ανάπτυξη της Μέσης Ανατολής (CMED) του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, Λος Αντζελες (UCLA)
Δημοσιεύτηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ στις 12/8
