Η Νέα Καρβάλη του Νομού Καβάλας, που αποτελεί συνέχεια της παλαιάς Καππαδοκικής Καρβάλης (Γκέλβερι), έχει μακραίωνη ιστορία. Η λαμπρή της πορεία σημαδεύτηκε καθοριστικά από την παρουσία του Αγίου τέκνου της, Γρηγορίου του Θεολόγου, ενός από τους μεγαλύτερους Πατέρες της Εκκλησίας μας. Ως κλασσικά εκπαιδευμένος ομιλητής και φιλόσοφος του Ελληνισμού, κατάφερε να συνδυάσει τον Ελληνισμό με την πρώτη εκκλησία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Άφησε ως παρακαταθήκη στη Χριστιανοσύνη πολλά πνευματικά έργα, επιστολές, συγγράμματα και ποιήματα.
Ο Γρηγόριος είχε σημαντικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση της Τριαδικής θεολογίας τόσο μεταξύ των ελληνόφωνων όσο και των λατινοφώνων θεολόγων και έγινε γνωστός ως «Τριαδικός Θεολόγος». Τα περισσότερα από τα έργα του επηρεάζουν τους σύγχρονους θεολόγους, ειδικά όσον αφορά τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Ο Γρηγόριος είναι άγιος και της Ανατολικής και της Δυτικής Χριστιανικής Εκκλησίας. Στη Ρωμαϊκή Καθολική Εκκλησία θεωρείται ως ένας από τους Δασκάλους της Εκκλησίας – στην Ανατολική Ορθόδοξη και στη Δυτική Καθολική Εκκλησία είναι γνωστός ως ένας από τους Τρεις Ιεράρχες, μαζί με το Βασίλειο τον Μέγα και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο.
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος ή Ναζιανζηνός γεννήθηκε στα βάθη της Μικράς Ασίας, στην κωμόπολη Ναζιανζό ή Ανζιανζό της νότιας Καππαδοκίας, το 329 μ.Χ., από τον πατέρα του Γρηγόριο, που ήταν επίσκοπος στη Ναζιανζό και τη μητέρα του Νόννα, στην οποία οφείλεται η έντονη θρησκευτική και πνευματική του οντότητα. Ο νεαρός Γρηγόριος και ο αδερφός του, Καισάριος της Ναζιανζού, τον πρώτο καιρό ήταν μαθητές του θείου τους, Αμφιλόχιου. Έκανε θρησκευτικές και φιλοσοφικές σπουδές επί σειρά ετών στην Καισάρεια, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και στην Αθήνα. Από αυτές τις πόλεις τρεις μεγάλες φιλίες αναπτύχθηκαν, με τον Άγιο Αντώνιο, τον Άγιο Αθανάσιο και στην Αθήνα με το Βασίλειο τον Μέγα, με τον οποίο διατήρησε στενούς φιλικούς δεσμούς για το υπόλοιπο του βίου τους, ενώ γνώρισε και τον Ιουλιανό. Στην Αθήνα, δάσκαλοι του ήταν οι γνωστοί ρήτορες Χιμέριος και Προαιρέσιος.
Το 361, ο Γρηγόριος επέστρεψε στη Ναζιανζό και χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον πατέρα του, ο οποίος τον ήθελε για να τον βοηθήσει να φροντίζει τους τοπικούς Χριστιανούς. Ο νεαρός Γρηγόριος, ο οποίος ήθελε να γίνει μοναχός, έφυγε από το σπίτι, συνάντησε το Βασίλειο στην Αννεσόη στον Πόντο, και έκτοτε ζούσαν ως ασκητές. Ωστόσο, ο Βασίλειος τον προέτρεψε να επιστρέψει στη πατρίδα του και να βοηθήσει τον πατέρα του, κάτι που ο Γρηγόριος έκανε τον επόμενο χρόνο. Όταν έφθασε στη Ναζιανζό, ο Γρηγόριος βρήκε τη Χριστιανική κοινότητα χωρισμένη λόγω των θεολογικών διαφορών και τον πατέρα του να κατηγορείται για συμμετοχή σε αίρεση από τους τοπικούς μοναχούς. Ο Γρηγόριος κατάφερε να ενώσει τους τοπικούς Χριστιανούς χάρη στις διπλωματικές και τις ρητορικές του ικανότητες.
Την ίδια ώρα, ο Αυτοκράτορας Ιουλιανός δήλωσε δημοσίως την εναντίωσή του κατά του Χριστιανισμού. Ως απάντηση, ο Γρηγόριος έγραψε τις «Ύβρεις» κατά του Ιουλιανού, μεταξύ του 362 και του 363. Στις «Ύβρεις» καταγράφει πως ο Χριστιανισμός θα φτάσει ψηλά, με αγάπη και υπομονή. Αυτή η διαδικασία, όπως περιέγραψε ο Γρηγόριος, είναι η δημόσια εκδήλωση της θέωσης, η οποία οδηγεί σε πνευματική ανύψωση και μυστική ένωση με τον Θεό. Ο Ιουλιανός εκδίωξε το Γρηγόριο και άλλους Χριστιανούς, το 362, αλλά πέθανε ένα χρόνο αργότερα σε εκστρατεία εναντίον των Περσών. Με τον θάνατο του Ιουλιανού, ο Γρηγόριος και οι Χριστιανοί της Ανατολής δεν ήταν κάτω από τον κίνδυνο του διωγμού, καθώς ο νέος Αυτοκράτορας, Ιοβιανός, ήταν Χριστιανός.
Ο Γρηγόριος πέρασε τα επόμενα χρόνια καταπολεμώντας τον Αρειανισμό, ο οποίος απειλούσε να διαιρέσει τη Καππαδοκία. Για τους δύο φίλους ξεκίνησε μια περίοδος κλειστής συνεργασίας, καθώς συμμετείχαν σε ένα ρητορικό διαγωνισμό της εκκλησίας της Καισαρείας, ο οποίος κατακρημνίστηκε από την άφιξη θεολόγων του Αρειανισμού. Ωστόσο ο Γρηγόριος και ο Βασίλειος αναδείχθηκαν θριαμβευτές. Αυτή η επιτυχία βεβαίωσε πως το μέλλον του Γρηγορίου και του Βασιλείου ήταν να αναλάβουν τη διοίκηση της Εκκλησίας. Ο Βασίλειος, το 370, εκλέχτηκε Επίσκοπος της Καισαρείας της Καππαδοκίας.
Ο Γρηγόριος χειροτονήθηκε Επίσκοπος της Σασίμας, το 372, από το Βασίλειο. Στα τέλη του 372, ο Γρηγόριος επέστρεψε στη Ναζιανζό για να βοηθήσει τον ετοιμοθάνατο πατέρα του στη διαχείριση της επισκοπής του. Το 374, μετά τον θάνατο των γονιών του, ο Γρηγόριος συνέχισε να διοικεί την επισκοπή της Ναζιανζού. Αφού έδωσε την περιουσία του στους φτωχούς, ο Γρηγόριος ζούσε λιτά. Από τα τέλη του 375 και για 3 χρόνια ο Γρηγόριος ζούσε στο Μοναστήρι της Σελεύκειας. Κατά το τέλος του 379, ο αδελφικός του φίλος, Μέγας Βασίλειος, πεθαίνει.
Το 379, η Σύνοδος της Αντιοχείας και ο τοπικός Αρχιεπίσκοπος, Μελέτιος, ζήτησαν από το Γρηγόριο να πάει στην Κωνσταντινούπολη, όπου διετέλεσε το Ιερατικό αξίωμα του Πατριάρχη Κων/πόλεως και συνετέλεσε τα μέγιστα για την εξόντωση των αιρέσεων της εποχής.
Όταν έγινε Αυτοκράτορας ο Θεοδόσιος (380), ήταν αποφασισμένος να εξαλείψει τον Αρειανισμό και θέλησε να ενώσει την αυτοκρατορία με τον Χριστιανισμό, γι’ αυτό και αποφάσισε να συγκαλέσει Οικουμενική Σύνοδο για να συζητήσουν τα θέματα πίστης και πειθαρχίας. Ο Γρηγόριος συμφώνησε μαζί του. Την άνοιξη του 381, συγκάλεσαν τη Δεύτερη Οικουμενική Σύνοδο στη Κωνσταντινούπολη, στην οποία συμμετείχαν 150 Επίσκοποι της Ανατολής. Μετά τον θάνατο του προεδρεύοντος επισκόπου, Μελετίου της Αντιοχείας, ο Γρηγόριος έγινε πρόεδρος της Συνόδου.
Άρχισε να γράφει το De Vita Sua, το αυτοβιογραφικό του ποίημα. Στα τέλη του 383, η υγεία του Γρηγόριου χειροτέρευσε και τη θέση του ανέλαβε ο Ευλάλιος. Κοιμήθηκε στις 25 Ιανουαρίου του 390 μ.Χ. στο χωριό Γκέλβερι (ή Καρβάλη ή Καρβάλλα). Εκεί μετά την κοίμησή του, χτίσθηκε προς τιμήν του, από μετανάστες του Γκέλβερι, Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία. Το καμπαναριό της εκκλησίας το δώρισαν κάτοικοι της Οδησσού, ενώ το ξυλόγλυπτο τέμπλο της αποτελεί δώρο του Τσάρου Νικόλαου Α΄. Εκεί, φυλασσόταν από το 390 μ.Χ. το Ιερό σκήνωμα του Αγίου, μαζί με τα άγια λείψανα του πατέρα του Γρηγορίου, Μητροπολίτου Ναζιανζού, ως το 1923-1924, οπότε και μεταφέρθηκαν στη Νέα Καρβάλη.
Η επέτειος της μνήμης του Μεγάλου Πατρός και Ιεράρχου της Εκκλησίας, Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, αποτελεί κάθε χρόνο ένα ξεχωριστό γεγονός για τους Χριστιανούς της πόλης της Καβάλας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Κάθε χρόνο, την παραμονή της εορτής, 24 Ιανουαρίου, το απόγευμα, ψάλλεται Πανηγυρικός Εσπερινός και στη συνέχεια τελείται η καθιερωμένη Αγρυπνία. Την ημέρα της εορτής του Αγίου Γρηγορίου, 25 Ιανουαρίου, το πρωί τελείται Πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία και αμέσως μετά γίνεται η περιφορά του πανσέπτου σκηνώματος του Αγίου στους κεντρικούς δρόμους της Κοινότητος της Νέας Καρβάλης.Από χθές το απόγευμα ξεκίνησαν και οι μικροπωλητές την λειτουργία τους , στον συνηθισμένο χώρο μπροστά στο παλιό δημοτικό κατάστημα και είναι πολλοί ..Με την εθελοντική δουλειά των γυναικών του χωριού είναι έτοιμος και ο χώρος γύρο και μέσα στην εκκλησία που θα πραγματοποιηθεί η αγρυπνία .
