Με αφορμή τη συζήτηση που ξεκίνησε για το θέμα της κατασκευής του λεγόμενου ‘‘Εμπορικού Κέντρου’’ στο λιμάνι της πόλης, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ν. Καβάλας καλείται να πάρει θέση για το θέμα, αλλά επίσης και σε ζητήματα αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού σχεδιασμού του χώρου και αισθητικής που προβληματίζουν την κοινωνία και τους πολίτες της Καβάλας.
Το ζήτημα της κατασκευής σύγχρονων κτιρίων στο λιμάνι της Καβάλας, για τη χωροθέτηση νέων χρήσεων και η αξιοποίηση των υφιστάμενων, αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τη πόλη επειδή αποτελεί την είσοδο από τη θάλασσα και την έξοδο προς τον κόσμο.
Το λιμάνι μαζί με την υπερκείμενη συνοικία της Παναγίας, οριοθετεί την κυρίαρχη και αντιπροσωπευτική εικόνα της πόλης, η οποία λόγω παλαιότητας εγκαταστάσεων και χρόνιας υποβάθμισης, παρουσιάζει, δυστυχώς, γνωρίσματα αποσύνθεσης και εγκατάλειψης και μια ομολογουμένως παρακμιακή αισθητική που συνδυάζει ολοκληρωτική πλαστότητα ύφους και περιεχομένου, ενός δήθεν σύγχρονου λιμανιού, με κτίρια τύπου παραδοσιακού μπακάλικου της γειτονιάς (βλέπε πυροσβεστική), και ψευδομοντέρνας αισθητικής (βλέπε επιβατικός σταθμός με κέλυφος μέσα σε κέλυφος), που ταυτόχρονα συνυπάρχουν με το βιομηχανικής λογικής τελωνείο, τα βυζαντινά τείχη και κτίρια με ELENIT. Ένας μανιερισμός του χάους.
Το αποτέλεσμα κρίνεται τραγικό για την πόλη και τους κατοίκους και φυσικά για τα μνημεία της Παναγίας.
Η χρόνια αποσπασματική αντιμετώπιση των λειτουργικών αναγκών του λιμανιού και η έλλειψη μιας ολοκληρωμένης μελέτης αναπτυξιακού σχεδιασμού, ενός κεντρικού πλάνου που θα λαμβάνει υπόψη όλες τις σύγχρονες παραμέτρους που έχουν θεσπιστεί και θεωρούνται απαραίτητες για τον λειτουργικό εκσυγχρονισμό του, ανάπτυξη τουρισμού κρουαζιέρας, δικτύου υδατοδρομίων, εφαρμογή επιταγών συνθήκης Schengen κλπ., λειτουργεί αποτρεπτικά της οποιασδήποτε προσπάθειας ορθολογικοποίησης και μετασχηματισμού του λιμένος, με την εισαγωγή νέων τεχνολογιών και συστημάτων προσαρμογής στα σύγχρονα δεδομένα, ακόμα και της μετα-Covid εποχής.
Για την ιστορία, ενημερώνοντας τους πολίτες της Καβάλας, πρέπει να επισημανθεί ότι η περιοχή των παλαιών αποθηκών παραχωρήθηκε σε επιχειρηματία της πόλης για την Ανέγερση Κτιρίου Υποδοχής και Εξυπηρέτησης Λιμένος Καβάλας, η οποία παραχώρηση μεταγενέστερα τροποποιήθηκε σε Ανέγερση Διωρόφου Κτιρίου Καταστημάτων, άγνωστο σε μας πότε.
Η κατεδάφιση των αποθηκών και η μελέτη του νέου ‘‘Εμπορικού Κέντρου’’ κατατέθηκε προς έγκριση, το 2013, στην Ε.Π.Α.Ε (Επιτροπή Αρχιτεκτονικού Ελέγχου), η οποία αρχικά απέρριψε το αίτημα και μεταγενέστερα το ενέκρινε, ενώ κατόπιν θετικής, κατά πλειοψηφία γνωμοδότησης, το 2014, του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων στην Αθήνα, εγκρίθηκε με απόφαση του τότε Υπουργού Πολιτισμού κ. Πάνου Παναγιωτόπουλου, η αρχιτεκτονική μελέτη «Ανέγερσης κτιρίου υποδοχής και εξυπηρέτησης Λιμένος Καβάλας, εντός ιστορικού τόπου της Παναγίας Καβάλας, Περιφερειακής Ενότητας Καβάλας, Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονία και Θράκης, φερόμενης ιδιοκτησίας Ο.Λ.Κ. Α.Ε. «…διότι από την υλοποίησή της δεν προκύπτει άμεση ή έμμεση βλάβη για τον ιστορικό τόπο.»
Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ) θεωρείται ένα από τα κορυφαία επιστημονικά όργανα της πολιτείας, προ εποχής λοιμωξιολόγων, αποφαινόμενο σε θέματα προστασίας της πολιτιστικής και όχι μόνο, κληρονομιάς ενώ επιτελεί τον έλεγχο και την έγκριση πολύ σημαντικών μελετών και έργων, κυρίως αποκαταστάσεων και αναστυλώσεων νεωτέρων μνημείων, καθώς και μελετών κτιρίων σε ιστορικούς τόπους μείζονος σημασίας. Αυτό λοιπόν το όργανο της πολιτείας γνωμοδότησε θετικά, μαζί με την Ε.Π.Α.Ε για τη μελέτη του εμπορικού κέντρου στο λιμάνι της Καβάλας.
Η πρόθεση των μελετητών, σύμφωνα με τον ιδιοκτήτη, ήταν ο σχεδιασμός ενός ‘‘μοντέρνου’’ κτιρίου που να έχει στοιχεία τόσο των παλαιών αποθηκών, όσο και του περιβάλλοντα χώρου του ιστορικού τόπου, που ορίζεται κυρίως σε σχέση με το ΙΜΑΡΕΤ, χωρίς καμία αναφορά στις λιμενικές απαιτήσεις.
Δυστυχώς, η ανάμνηση των παλαιών αποθηκών περιορίστηκε σε μία εκφυλισμένη πτύχωση της στέγης, ενώ η εναρμόνισή του με το ΙΜΑΡΕΤ εξαντλήθηκε στη προτροπή από το Κ.Σ.Ν.Μ, χρήσης του ίδιου χρώματος εξωτερικά, δηλαδή του ροδακινί – ροζ. Πράγμα που σημαίνει ότι πολύ πιθανόν μέσα στο λιμάνι της πόλης να κτισθεί ένα ροζ κτίριο μπροστά στα βράχια και τα τείχη της Παναγίας. Κατά τα άλλα η αρχιτεκτονική του κτιρίου τόσο λόγω μορφής, όσο και λόγω μεγέθους, δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, παρόλη τη σπουδαιότητα της θέσης του.
Η αλήθεια είναι πως και η τότε Επιτροπή Αρχιτεκτονικού Ελέγχου, (Ε.Π.Α.Ε), και τα Συμβούλια Αρχιτεκτονικής σήμερα, στελεχώνονται από αρχιτέκτονες μέλη του Συλλόγου της Καβάλας.
Πρέπει όμως στο σημείο αυτό να γίνει γνωστό ότι βάση οδηγιών του Υπουργείου Περιβάλλοντος δεν επιτρέπεται στο Συμβούλιο να επιβάλει την προσωπική αισθητική των μελών του και η εξέταση μιας μελέτης υποχρεωτικά γίνεται στα πλαίσια της λογικής του μελετητή και του εντολέα του, ενώ οι όποιες παρεμβάσεις αφορούν μόνο την προσαρμογή του υπό εξέταση κτιρίου στο φυσικό και αστικό περιβάλλον, τη λειτουργικότητα, τη διάσπαση του όγκου, την διάταξη των ανοιγμάτων κλπ.
Δεν επιτρέπεται δηλαδή οι παρεμβάσεις να αφορούν στην κεντρική ιδέα του μελετητή ούτε να κατευθύνουν ή να προτείνουν την αναζήτηση μιας άλλης βέλτιστης αρχιτεκτονικής επίλυσης. Εν κατακλείδι, αυτό που κρίνεται σε μια μελέτη είναι ο σχεδιασμός να υπακούει σε κανόνες και περιορισμούς με βάση την ακαδημαϊκή λογική και επομένως είναι δυνατόν να εγκριθεί οποιαδήποτε μελέτη καλύπτει με συνέπεια την ιδεολογία σχεδιασμού της.
Πάντως δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός πως ακόμα ένα κακής ή μέτριας αισθητικής κτίριο δημόσιας αρχιτεκτονικής θα κτιστεί στην πόλη. Το πρόβλημα, αν επικεντρώνονταν αποκλειστικά στο εμπορικό, ίσως να μην μας ενοχλούσε, αν δεν βρίσκονταν στη συγκεκριμένη θέση, εφόσον η όλη εικόνα δημιουργεί ένα αρνητικό αποτύπωμα στο χώρο. Αλλά γιατί απορούμε όταν, τα τελευταία 40 χρόνια, η Καβάλα δεν έχει να επιδείξει, κανένα, δημόσιο κτίριο υψηλής αισθητικής.
Ποιος Δήμαρχος, Περιφερειάρχης, ή Νομάρχης έχει ζητήσει και υλοποιήσει ένα πρωτοποριακό κτίριο υψηλής αρχιτεκτονικής;
Που είναι τα σχολεία, οι παιδικοί σταθμοί, τα ΚΑΠΗ, τα μουσεία, το ‘‘Μέγαρο Μουσικής’’, οι πλατείες, τα πάρκα, όλα αυτά που συνθέτουν τη ποιότητα της ζωής και μπορούν να γίνουν αφορμή ώστε να αλλάξει το κριτήριο της αισθητικής και να λειτουργήσουν ως στοιχείο εκπαίδευσης; Από την εποχή που κατασκευάστηκε ο Μπάτης, η Καλαμίτσα, ο Διόνυσος, ακόμα και η Ιχθυόσκαλα, έχει να γίνει αξιόλογη και υψηλής ποιότητας δημόσια αρχιτεκτονική.
Βεβαίως τότε πίσω από το άνοιγμα της Ελλάδος στο τουρισμό βρισκόταν ένας Άρης Κωνσταντινίδης επικεφαλής της Τεχνικής Υπηρεσίας του ΕΟΤ και μια εξαιρετική ομάδα αρχιτεκτόνων οι οποίοι τα σχεδίασαν.
Τι έκαναν βεβαίως οι αρχιτέκτονες, όλα αυτά τα χρόνια, για την πολεοδομική, αρχιτεκτονική και αισθητική αναβάθμιση της χώρας, όπως μας κατηγόρησαν κάποιοι φίλοι; Κάποιοι παραδόθηκαν στο σύστημα, άλλοι ίσως το προσπάθησαν στα πλαίσια του συστήματος. Κάποιοι άλλοι όμως αποχώρησαν, ο ίδιος ο Άρης το 1993, ο Τάκης Ζενέτος το 1977. Δεν είναι εύκολο να είναι κανείς Αρχιτέκτονας στην Ελληνική πραγματικότητα.
Πιστεύουμε πως η Καβάλα αξίζει κάτι καλύτερο, ή πολύ καλύτερο και αυτό είναι επιθυμητό. Αλλά δεν είναι βέβαιο πως ταυτίζονται οι απόψεις μας για το καλό. Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι η οποιαδήποτε ανέγερση νέου κτιρίου, για την ‘‘αναγκαία’’ στέγαση νέων χρήσεων, όπως και η αξιοποίηση των υφιστάμενων, θα προσέδιδε μία άλλη δυναμική, όχι μόνο στο λιμάνι, αλλά και στην ίδια τη πόλη, εάν η αναβάθμιση των υφισταμένων συνδυάζονταν με την κατασκευή πρωτοποριακών και συμβατών με την περιοχή κτιρίων.
Δυστυχώς, η ασύστολη εμπορευματοποίηση του αστικού περιβάλλοντος και του οτιδήποτε ορίζει τη ζωή μας, την οικονομική δραστηριότητα, η απουσία της μνήμης, ακόμα και των σχέσεων μας, οδηγεί σε ανάλογη έκπτωση αξιών και ποιότητας.
Το δομημένο περιβάλλον αναπαριστά στο χώρο, αυτές ακριβώς τις σχέσεις, κοινωνίας, πολιτείας, οικονομίας και όποιος αναζητά την αιτία για την άθλια εικόνα των πόλεών μας, σήμερα, ας την αναζητήσει κάπου εκεί.
Πρέπει να μπει ένα όριο και το κακό δε μπορεί να είναι δικαιολογία για το χειρότερο, όταν μάλιστα αυτό αφορά το καλύτερο κομμάτι της πόλης. Τα δε αναμενόμενα έσοδα του Οργανισμού, ευπρόσδεκτα βεβαίως, δεν είναι κολυμβήθρα του Σιλωάμ για να εξαγνιστεί και να δικαιολογηθεί οποιαδήποτε αποτυχία αρχιτεκτονικής ή προγραμματισμού. Η αποδοχή ενός ακόμη κακοσχεδιασμένου κτιρίου το μόνο που θα πετύχει είναι να επιδεινώσει τον αστικό κατήφορο.
Το ζήτημα επιβαρύνεται έτι περισσότερο εάν στα παραπάνω προστεθεί η υποψία ότι ο Ο.Λ.Κ δεν εξέτασε λεπτομερώς και τις μελλοντικές ανάγκες του λιμανιού, βάση των απαιτήσεων που οριοθετεί η ανάπτυξη του τουρισμού κρουαζιέρας, της συνθήκης Schengen, για τη λειτουργία διαπιστευμένης ζώνης ελέγχου προσώπων, φορτίων και οχημάτων, συνδυαστικά με την επιβατική δραστηριότητα των μεγάλων πλοίων της γραμμής, των Ferry της Θάσου και την ανάπτυξη των υδατοδρομίων.
Η συνύπαρξη όλων αυτών των χρήσεων, μαζί με τις υπηρεσίες του τελωνείου και τον έλεγχο των φορτηγών στον ίδιο χώρο, αποτελεί έναν εξαιρετικά σύνθετο γρίφο που χρίζει άμεσης λύσης πριν είναι απόλυτα αργά. Η οριοθετημένη ζώνη ελέγχου της Schengen, σε επαφή με το προτεινόμενο κτίριο και σε μια πιθανή συνάντηση όλων των ανωτέρω δραστηριοτήτων δεν θα επαρκεί, εφόσον χρειάζεται και δικές τις εγκαταστάσεις. Είναι, απλά, θέμα κοινής λογικής.
Ήδη η εικόνα που παρουσιάζει ο χώρος, σε ώρα αιχμής, σήμερα, είναι χαοτική. Φανταστείτε τι πρόκειται να γίνει με ενεργή την ελεγχόμενη πιστοποιημένη είσοδο – έξοδο.
Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων με το ΤΕΕ έχει οργανώσει, τα τελευταία 20 χρόνια, διεθνή συνέδρια, εκθέσεις, Εβδομάδες Αρχιτεκτονικής, έχει συμμετάσχει σε εκδηλώσεις του Δήμου Καβάλας, της Δημωφέλειας, του Cosmopolis και έχει καταθέσει προτάσεις για τον ΟΛΚ, το θαλάσσιο μέτωπο της πόλης, την Παναγία, το δημόσιο χώρο και τις Καπναποθήκες.
Από το 2003 έχει καταθέσει πρόταση για την αξιοποίηση του υπάρχοντος κτιρίου του τελωνείου, το οποίο επαρκεί να καλύψει όλες τις ανάγκες του λιμανιού σε χώρους, ακόμα και πολιτιστικές χρήσεις, ενώ μια πρωτοποριακή και ρηξικέλευθη ιδέα, για ένα ολότελα νέο κτίριο, κατατέθηκε στην 4η Εβδομάδα Αρχιτεκτονικής το 2017.
Οι ιδέες αυτές, μέσα από τις εκθέσεις που συνόδευαν τις Εβδομάδες Αρχιτεκτονικής, δεν ήταν μελέτες αλλά επιχείρησαν να θέσουν έναν προβληματισμό, μια άλλη λογική για την προσέγγιση του αστικού τοπίου και δη του παραλιακού μετώπου της πόλης και βεβαίως της ανάπτυξης του λιμανιού, για να μη λέμε μόνο ότι δεν γίνεται τίποτα, αλλά ότι υπάρχει τρόπος να αλλάξει η Καβάλα και να κοιτάξει το μέλλον με αισιοδοξία.
Η πάγια άποψή μας είναι ότι τόσο σημαντικές παρεμβάσεις στο χώρο, οφείλουν να υπάγονται σε ένα συνολικότερο σχεδιασμό και σίγουρα να έχουν ως γνώμονα το σεβασμό προς τα μνημεία της πόλης. Ο διάλογος με την ‘‘Παναγία’’ πρέπει να είναι επιτακτικός και ουσιαστικός. Δεν μπορεί να περιορίζεται σε χρωματικές επιλογές.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το πρόβλημα που θέτει ο αγαπητός συνάδελφος Αργύρης Μπακιρτζής και ο αρχαιολόγος Μιχάλης Λυχούνας, δεν είναι τοπικό, αφορά την Καβάλα, αλλά και ολόκληρη τη χώρα. Χρειάζεται άλλης μορφής διοίκηση, σχεδιασμός και στρατηγική, χρειάζεται όραμα για να αντιστραφεί η καταστροφή των ιστορικών κέντρων και των ίδιων των πόλεων.
Για τον ΣΑΝΚ Ο Πρόεδρος
ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΕΣΤΟΡΙΔΗΣ
