morfidis

Αποτελεί κοινή διαπίστωση, μετά και από όσα παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν στην Επιτροπή Περιφερειών, ότι η κατάσταση που επικρατεί στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, κάθε άλλο παρά αισιόδοξη μπορεί να χαρακτηριστεί.

Ή διαφορετικά, η υπάρχουσα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα στην περιοχή αυτή, είναι αντιστρόφως ανάλογη των πλουτοπαραγωγικών πηγών και αναπτυξιακών δυνατοτήτων που διαθέτει.

Παράγοντες που συνθέτουν το αναπτυξιακό προφίλ της Περιφέρειας ΑΜ-Θ, όπως η γεωγραφική της θέση, τα γεωφυσικά χαρακτηριστικά, η ιστορία του τόπου και το ανθρώπινο δυναμικό, θα οδηγούσαν στη σκέψη ότι πρόκειται για μία περιοχή με υψηλούς δείκτες ανάπτυξης. Αντί αυτού, το 2013 η Περιφέρεια καταγράφηκε από τη Eurostat ως αυτή με το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ κατά η 5ετία της οικονομικής κρίσης (2009-2014) χαρακτηρίζεται από ισχυρή τάση αποεπενδύσεων σε όλους τους τομείς, ο δευτερογενής τομέας σημείωσε πτώση 30,6% και η ανεργία αυξήθηκε κατά 10% σε τέσσερα χρόνια και μαζί η φτώχεια και η μετανάστευση των νέων πολιτών.

Κάθε απόπειρα σχεδιασμού και κυρίως υλοποίησης αναπτυξιακών – παραγωγικών προγραμμάτων οφείλει να λαμβάνει υπόψη τις χρόνιες ανασχετικές συνθήκες που δημιούργησαν το πρόβλημα υστέρησης της Περιφέρειας.

Το σύνολο των φορέων που εμπλέκονται στην παραγωγική διαδικασία, από τους μικροκαλλιεργητές στον πρωτογενή τομέα μέχρι τους μηχανισμούς που είναι υπεύθυνοι σε επίπεδο πολιτικών, σχεδιασμού και χρηματοδοτήσεων, οφείλουν να δρουν συνδυαστικά, τόσο σε γεωγραφικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο του προγραμματισμού και της λήψης αποφάσεων.

Παρ’ ότι θεσμικά η Περιφέρεια ως διοικητική δομή υπάρχει εδώ και χρόνια, οι παραγωγικές – αναπτυξιακές δραστηριότητες δεν υπήρξαν εναρμονισμένες εντός των περιφερειακών πλαισίων. Επενδύσεις των προηγούμενων δεκαετιών, κυρίως στον τομέα της μεταποίησης, έγιναν χωρίς σχεδιασμούς βιωσιμότητας με αποτέλεσμα να υπάρξει τεράστιο πλήγμα ήδη πολύ πριν την έλευση της σημερινής κρίσης.

Συνεπώς, η τόνωση της παραγωγικότητας και οι αναπτυξιακοί σχεδιασμοί οφείλουν να βασίζονται στην ισόρροπη ανάπτυξη μεταξύ των τομέων και την ιεράρχηση των στοχεύσεων προς δραστηριότητες και κλάδους που μπορούν να αποτελέσουν πεδία βιώσιμης ανάπτυξης.

Η Περιφέρεια ΑΜ-Θ μπορεί να θεωρηθεί, εκ της θέσης και της μορφολογίας της, κυρίως ως  οικονομία του πρωτογενή τομέα με μεγάλες εύφορες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Εξίσου σημαντικό εμφανίζεται και το ζωικό κεφάλαιο, όπως επίσης και οι αλιευτικές δραστηριότητες. Ο ορυκτός και ο δασικός πλούτος της περιοχής αποτελούν επίσης πηγές επιχειρηματικότητας, με αιχμή την εξόρυξη μαρμάρου και την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πετρελαίου. Επιπλέον, η φύση, η ιστορία και οι πολιτιστικοί πόροι της Περιφέρειας, αποτελούν τουριστικό πόλο έλξης. Η γεωγραφική θέση καθιστά την Περιφέρεια κόμβο μεταφορικών και ενεργειακών δικτύων για την επικοινωνία με τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Ασίας, των Βαλκανίων και της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.

Όλα αυτά αποτελούν θετικά στοιχεία που δυνητικά θα όριζαν μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη περιοχή. Αντίθετα, σε κάθε παραγωγικό τομέα και δραστηριότητα συναντούνται  συσσωρευμένα προβλήματα, ως αποτέλεσμα τοπικών ή/και κεντρικών μονοδιάστατων πολιτικών επιλογών και βραχυπρόθεσμων ατελέσφορων σχεδιασμών.

Στον πρωτογενή τομέα υπάρχουν προβλήματα που αφορούν αφενός τη διαχείριση της αγροτικής γης (ορισμός ζωνών γεωργίας – κτηνοτροφίας, μικρά μεγέθη αγροτικών εκμεταλλεύσεων, προβλήματα στο αρδευτικό και αποστραγγιστικό δίκτυο, κακή κατάσταση υποδομών και δικτύων οδοποιίας, καλλιέργειες με μειωμένη ζήτηση) και αφετέρου στο παραγωγικό δυναμικό (έλλειψη επιχειρηματικών συνεταιριστικών σχημάτων, γήρανση του αγροτικού πληθυσμού και ανεπαρκής κατάρτιση σε νέες τεχνολογίες, απουσία καινοτόμων δραστηριοτήτων, προβλήματα στην προώθηση προϊόντων).

Στην παρούσα συγκυρία, και παρότι στην Περιφέρεια παράγονται ποιοτικά αγροτικά – διατροφικά προϊόντα και υπάρχει ποικιλία σε πρώτες ύλες, δεν υπάρχει πλέον αντιστοιχία με τις υπάρχουσες μονάδες μεταποίησης των προϊόντων, είτε στο επίπεδο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων είτε σε μεγαλύτερης κλίμακας βιομηχανικές μονάδες, όπως αυτή της Βιομηχανίας Ζάχαρης. Η Περιφέρεια διακρίνεται για μεγάλο διάστημα από την αποβιομηχάνιση και το κλείσιμο αξιόλογων παραγωγικών μονάδων που ήταν σε άμεση σχέση με τον πρωτογενή τομέα, καθώς και από τα υψηλά κόστη και τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα, όπως επίσης και από γραφειοκρατικές πρακτικές που οδηγούσαν σε ανάσχεση της επιχειρηματικότητας.

Στον κλάδο του τουρισμού παρουσιάζονται ελλείψεις στις υποδομές αλλά και στην κατάρτιση των επαγγελματιών του είδους. Οι δε πολιτιστικοί πόροι και οι συναφείς δραστηριότητες, στο βαθμό που έχουν αναδειχθεί και προβάλλονται, δεν βρίσκονται σε συνάφεια με την τουριστική αγορά.

Στον κλάδο των μεταφορών, η ολοκλήρωση της Εγνατίας Οδού αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό έργο, αλλά δεν έχουν ολοκληρωθεί όλοι οι κάθετοι άξονες που συνδέουν την ευρωπαϊκή ενδοχώρα με τον κύριο άξονα. Το υπόλοιπο μεταφορικό δίκτυο της Περιφέρειας και κυρίως αυτό των ορεινών περιοχών, χρήζει αναβάθμισης. Όπως επίσης και τα κυρίαρχα στις εμπορευματικές μεταφορές δίκτυα, του σιδηροδρόμου και των λιμένων.

Τα προβλήματα στους παραγωγικούς τομείς καθώς και οι δυσλειτουργίες που σχετίζονται με την ποιότητα ζωής των ανθρώπων στην Περιφέρεια (εκπαίδευση, υγεία, κοινωνική αλληλεγγύη, περιβαλλοντικές συνθήκες) μπορούν σε μακρό χρόνο να είναι αναστρέψιμα. Οι συνθήκες επιβάλουν κατά κάποιον τρόπο την αναπροσαρμογή των αναπτυξιακών προτύπων στο επίπεδο της Περιφέρειας.

Συνεπώς είναι αναγκαία η αναδιοργάνωση της αγροτικής παραγωγής, η εισαγωγή νέων ειδών σε αντικατάσταση όσων είναι εκτός αγοράς, οι τυποποιήσεις και πιστοποιήσεις των προϊόντων, οι καινοτόμες καλλιέργειες και η χρήση εναλλακτικών μορφών ενέργειας (γεωθερμία, αιολική ενέργεια). Καθώς επιπλέον η εσωτερική ζήτηση βρίσκεται σε κάμψη, οι επιχειρηματικοί προσανατολισμοί οφείλουν να στοχεύουν στο εξαγωγικό εμπόριο, κυρίως με προϊόντα ονομασίας προέλευσης που υπάρχουν στην περιοχή.

Στο πλαίσιο αυτό, θα έπρεπε να υπάρξει και μία εκ νέου οργάνωση του «επιχειρίν» λαμβάνοντας υπόψη και τις δυνατότητες νέων συνεταιριστικών σχημάτων από ομάδες ή επιχειρήσεις παραγωγών, ώστε να επιτυγχάνεται η βέλτιστη σχέση μεταξύ των δύο παραγωγικών τομέων, παράλληλα με την ενθάρρυνση της νεανικής επιχειρηματικότητας.

Αγροτικά προϊόντα όπως το κρασί και ο καπνός, συνδέουν τον πρωτογενή τομέα με τον τουρισμό μέσω του πολιτισμού και της ιστορίας του τόπου. Πρόκειται για αγροτικά προϊόντα με επιτυχείς επιδόσεις στο εξαγωγικό εμπόριο, ενώ ιδιαίτερα ο καπνός αποτελεί μονοκαλλιέργεια για ορισμένες περιοχές της Ξάνθης και της Ροδόπης και είναι σημαντική η ανάδειξή του ως προστατευόμενου προϊόντος.

Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να υπάρξει στην εκμετάλλευση του δασικού πλούτου και των φυσικών πόρων της Περιφέρειας, και τούτο επειδή αυτοί οι κλάδοι παραγωγής και εκμετάλλευσης συνδέονται και με θέματα περιβαλλοντικά, πολιτιστικά και τουριστικά. Έτσι, οι στοχεύσεις αφορούν:

– Στην προώθηση της ορθολογικής διαχείρισης των υδάτινων πόρων, από τις παραγωγικές δραστηριότητες.

– Στο σχέδιο διαχείρισης του θαλάσσιου μετώπου και του καθορισμού αναπτυξιακών – παραγωγικών και τουριστικών ζωνών.

– Στην εμπορική αξιοποίηση των ανεκμετάλλευτων ορυκτών πόρων, παράλληλα με την ορθολογικοποίηση των εκμεταλλεύσεων και των καθορισμό ζωνών συναφών δραστηριοτήτων.

– Στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων Ζεόλιθου και την αξιοποίηση των γεωθερμικών πεδίων και της αιολικής ενέργειας.

Επιπλέον, ο πολυσήμαντος ρόλος των περιοχών περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος επιβάλει τις δράσεις για την αποκατάσταση του φυσικού τοπίου και την αποτροπή ασύδοτων επιχειρηματικών σχεδιασμών.

Η όδευση του αγωγού ΤΑΠ αναμφίβολα δημιουργεί νέα δεδομένα για τη λειτουργία του πρωτογενή και του δευτερογενή τομέα. Η Περιφέρεια και οι εμπλεκόμενοι φορείς, θα πρέπει να σταθμίσουν όλες τις παραμέτρους, ώστε τα αντισταθμιστικά οφέλη να είναι πραγματικά αντισταθμιστικά και το έργο όδευσης να αποτελέσει αναπτυξιακό παράγοντα και όχι καταστροφική επέμβαση στη φύση και την οικονομία της περιοχής.

Τα πολιτιστικά προϊόντα και ο τουρισμός είναι επιχειρηματικά πεδία αναπτυσσόμενα ακόμη στην Περιφέρεια, και είναι δυνατό να αποτελέσουν εφαλτήριο ανάκαμψης, καθώς συνδέονται άμεσα με τους άλλους τομείς παραγωγής. Η ύπαρξη πλέον πολλών σταθμών εισόδου στη χώρα από το βόρεια σύνορα, έχει αυξήσει την τουριστική και εμπορική κίνηση, αλλά σαφώς υπάρχουν ακόμη βελτιώσεις να γίνουν. Οι στοχεύσεις της Περιφέρειας προσανατολίζονται:

– Στην ανάδειξη και προβολή της πολιτιστικής ταυτότητας, της πολυπολιτισμικότητας και της ιστορίας της Περιφέρειας. Η ύπαρξη μειονοτικού πληθυσμού, που για δεκαετίες αποτελούσε πεδίο άσκησης πολιτικών και τοπικών αντιπαλοτήτων, υπό το πνεύμα του ανασχεδιασμού μπορεί να αποτελέσει πεδίο για την ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων και να παρέχει κίνητρα για την ανάπτυξη των περιοχών αυτών που μέχρι πρόσφατα ήταν αποκλεισμένες.

– Στη βελτίωση των υποδομών και της προσβασιμότητας των χώρων ενδιαφέροντος (μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι, περιηγητικά διαδρομές κ.ά.)

– Στις δράσεις για τη δημιουργία συνθηκών που προσβλέπουν στην ετήσια τουριστική κίνηση, μέσω της προσφοράς ποικίλων μορφών τουρισμού (οικολογικός, θρησκευτικός, γαστρονομικός, αγροτικός, ιαματικός κλπ).

– η περαιτέρω αξιοποίηση φυσικών πόρων (σπήλαια, χιονοδρομικό κέντρο, ποτάμια κ.ά.)

Κομβικό σημείο στην εναρμόνιση μεταξύ των παραγωγικών τομέων και στην αξιοποίηση των προϊόντων τους αποτελεί ο κλάδος των μεταφορών. Η Περιφέρεια ΑΜ-Θ διαθέτει δύο σημαντικά λιμάνια, τοπικά αεροδρόμια, σιδηροδρομικό δίκτυο, ένα μεγάλο τμήμα της Εγνατίας Οδού καθώς και πέντε μεθοριακούς σταθμούς. Η βελτίωση του δικτύου και των υποδομών του αφορά:

– Στην ολοκλήρωση των κάθετων προς την Εγνατία Οδό οδικών αξόνων, την επέκτασή τους στο θαλάσσιο μέτωπο και τη σύνδεση με τα λιμάνια και σιδηροδρομικούς κόμβους. Επισημαίνεται ότι ο νομός Δράμας είναι ο μοναδικός χωρίς σύνδεση με την Εγνατία Οδό, παρότι αποτελεί διεθνές πέρασμα για τον τουρισμό και τις εμπορευματικές μεταφορές, συνεπώς είναι ζήτημα που πρέπει να διευθετηθεί.

– Στην επέκταση της δυναμικότητας των λιμένων της Περιφέρειας, που έχουν τη δυνατότητα να καταστούν διεθνείς διαμετακομιστικοί σταθμοί.

– Στην αναβάθμιση του σιδηροδρομικού δικτύου, με έμφαση στην ηλεκτροκίνηση, τη βελτίωση της χάραξης και τη Σιδηροδρομική Εγνατία καθώς και της σύνδεσης του δικτύου με τα εμπορικά λιμάνια.

– Στη βελτίωση των υποδομών των αεροδρομίων και στη δυνατότητα ίδρυσης γραμμής υδροπλάνων, έργο που θα βοηθήσει ιδιαίτερα στην επικοινωνία με τα νησιά του βόρειου και ανατολικού Αιγαίου.

– Στη βελτίωση υποδομών των μεθοριακών σταθμών και της προσβασιμότητας τόσο στις περιφερειακές οδούς όσο και στα διασυνοριακά τμήματα.

Οι απόπειρες αναπτυξιακού σχεδιασμού οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τους και την δυνητική προσφερόμενη αρωγή από τα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Περιφέρειας. Ιδιαίτερα αναφέρεται η ανάγκη για την ποιοτική αναβάθμιση των παραγωγικών τμημάτων των ΤΕΙ (Δασοπονίας, Οινολογίας κ.ά.) η οποία συνιστά και έμμεση αναβάθμιση της ίδιας της παραγωγικής διαδικασίας, εφόσον προκύπτουν καινοτόμες πρακτικές και τεχνογνωσία.

Τα παραπάνω εκτεθέντα, καταδεικνύουν την ανάγκη για συνδυασμένη και ισόρροπη ανάπτυξη μεταξύ όλων των παραγωγικών κλάδων. Οι ενδοπεριφερειακές διαμάχες αλλά και οι αποκλίσεις συμφερόντων μεταξύ των παραγωγικών κλάδων οπωσδήποτε δεν έχουν θετικά αποτελέσματα. Η χρήση λιπασμάτων δεν είναι δυνατό να προκαλεί προβλήματα στις θαλάσσιες εκμεταλλεύσεις, όπως και οι εξορύξεις στο φυσικό και περιβαλλοντικό κεφάλαιο της περιοχής, ούτε η κτηνοτροφία στα δάση. Οι καταπατήσεις εδαφών και άλλες έκνομες δραστηριότητες ενάντια στους φυσικούς πόρους και τα οικοσυστήματα, η γραφειοκρατία που προκαλεί αποεπένδυση, οι μικροπολιτικές σκοπιμότητες και οι ευκαιριακές «επενδύσεις» είναι ζητήματα που δεν συνάδουν με την όποια επιχειρούμενη αλλαγή αναπτυξιακών προτύπων.

Η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης έχει μοναδικά στοιχεία και δυνατότητες. Έχει όμως και συσσωρευμένα προβλήματα, τα οποία ωστόσο δεν είναι ανυπέρβλητα, εάν βήμα – βήμα θεραπεύσουμε τις αντιξοότητες και με μικρές και μεγάλες δράσεις και παρεμβάσεις ανοίγουμε το δρόμο προς νέα αναπτυξιακά δεδομένα που στοχεύουν στην ευημερία των πολιτών.

Προηγούμενο άρθροΟ καιρός σήμερα
Επόμενο άρθροΕκλογές ανάδειξης αιρετών Συνέδρων για το 3ο συνέδριο των Ανεξαρτήτων Ελλήνων Καβάλας